Umowa darowizny została uregulowana w ustawie z dnia 23 kwietnia 1964 r. kodeks cywilny ( art. 888-902 ) – jest to nazwana umowa cywilna, umowa o tyle nietypowa bowiem umożliwia dokonanie przysporzeń majątkowych bez ekwiwalentu. Taki sposób uregulowania darowizny w istocie wynika przede wszystkim z faktu, iż darczyńcę oraz osobę obdarowaną zazwyczaj łączą bliskie stosunki rodzinne lub stosunki o charakterze bliskim, poufnym i opartym na zaufaniu.

Jak już wspomniałam umowa ta zawierana jest między darczyńcą a obdarowanym, powinna być ona sporządzona w formie aktu notarialnego, ale niezachowanie tejże formy nie niweczy czynności prawnej jeżeli świadczenie darczyńcy zostało spełnione.

Istotnym jest fakt, iż darczyńca może nałożyć na obdarowanego obowiązek działania lub zaniechania tj. nałożyć na niego polecenie, nie czyniąc jednak nikogo wierzycielem np. obowiązek likwidacji przez obdarowanego lokat i przekazanie środków z nich uzyskanych na rzecz osoby trzeciej, obowiązku opieki nad darczyńcą i jego małżonkiem, obowiązek zawarcia umowy najmu z osobą wskazaną przez darczyńcę.

W praktyce największy problem w przypadku umowy darowizny, pojawia się w sytuacji gdy darczyńca postanawia odwołać darowiznę. Kodeks cywilny w art. 898 wskazując, iż darczyńca może odwołać darowiznę nawet już wykonaną, jeżeli obdarowany dopuścił się względem niego rażącej niewdzięczności”.
Pojęcie rażącej niewdzięczności jest szeroko opisywane zarówno w doktrynie, jak i orzecznictwie sądów powszechnych. Niestety przepis art. 898 kodeksu cywilnego jest często błędnie rozumiany przez darczyńców, którzy pochopnie, z niewłaściwych względów, najczęściej kierując się emocjami składają obdarowanym pisemne oświadczenia o odwołaniu darowizny.

Rażąca niewdzięczność- zwrot niedookreślony, klauzula generalna:
- postępowanie obdarowanego sprzeczne z normami moralnymi nakierowane przeciwko darczyńcy;
- pozostawienie darczyńcy bez koniecznej pomocy, mimo istnienia zobowiązania do alimentacji w pierwszej kolejności na podstawie Kodeksu Rodzinnego i Opiekuńczego;
- rozpowszechnianie uwłaczających informacji o darczyńcy przez obdarowanego;
- pobicie darczyńcy, czy też popełnienie na jego szkodę innego przestępstwa;

Powyższe przykłady nie gwarantują możliwości skutecznego odwołania darowizny, bowiem sąd ma obowiązek oceniać okoliczności każdej sprawy indywidualnie. Sąd bada nie tylko zachowanie obdarowanego wobec darczyńcy, ale również zachowanie darczyńcy wobec obdarowanego. Często zdarza się, iż darczyńca prowokuje zachowania obdarowanego, które uważa za rażąco niewdzięczne – w takiej sytuacji darczyńca nie może liczyć na skuteczne odwołanie darowizny. Pewne zachowania uważane są za niewdzięczne, ale nie spełniają kryterium rażącej niewdzięczności – obie przesłanki muszą wystąpić łącznie. Zwykła niewdzięczność nie może stawić skutecznej podstawy do odwołania darowizny np. zwykłe konflikty dnia codziennego, incydentalność sprzeczek z darczyńcą, trwały konflikt rodzinny.

Reasumując – odwołanie darowizny nie może być kartą przetargową w relacjach rodzinnych. Możliwość jej odwołania pojawia się w sytuacjach wyjątkowych, gdzie niewdzięczności obdarowanego można przypisać postać rażącą.

Autor – adw. Karolina Zabłocka – Ciemny