Świadczenie pielęgnacyjne to jedna z form pomocy Państwa na rzecz opiekunów osób niepełnosprawnych, przepisy dotyczące przyznawania świadczeń pielęgnacyjnych zostały ujęte w art. 17 ustawy o świadczeniach rodzinnych. Zgodnie z art. 17 ust. 1 ustawy o świadczeniach rodzinnych, świadczenie to przysługuje:
1. matka/ojciec dziecka;
2. opiekun faktyczny dziecka
3. osoba będąca rodziną zastępczą spokrewnioną;
4. inne osoby, na których ciąży obowiązek alimentacji, z wyjątkiem osób o znacznym stopniu niepełnosprawności.

    Przypomnieć należy, iż obowiązek alimentacyjny zgodnie z art.128 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego Obowiązek dostarczania środków utrzymania, a w miarę potrzeby także środków wychowania (obowiązek alimentacyjny) obciąża krewnych w linii prostej oraz rodzeństwo. Oznacza to, że ojciec i matka maja obowiązek alimentacyjny wobec swoich dzieci, a dzieci wobec swoich rodziców, a następnie rodzeństwo wobec siebie.
    Te osoby najbliższe mogą po spełnieniu dalszych kryteriów z art. 17 ustawy o świadczeniach rodzinnych starać się o przyznanie świadczenia pielęgnacyjnego.
Ponadto istnieje w przepisach możliwość przyznania w/w świadczenia na rzez osób nie będących spokrewnionymi w pierwszym stopniu z osobą niepełnosprawną, lecz w przypadku, gdy na nich również ciąży obowiązek alimentacyjny i spełnią łącznie następujące warunki:
1) rodzice osoby wymagającej opieki nie żyją, zostali pozbawieni praw rodzicielskich, są małoletni lub legitymują się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności;
2) nie ma innych osób spokrewnionych w pierwszym stopniu, są małoletnie lub legitymują się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności;
3) nie ma spokrewnionej rodziny zastępczej lub opiekuna faktycznego dziecka lub legitymują się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności.
    Świadczenie pielęgnacyjne przysługuje osobom wyżej opisanym jedynie w przypadki rezygnacji przez nich z pracy z lub jej nie podjęcia w celu sprawowania opieki nad osoba niepełnosprawną.
Należy przypomnieć, że, świadczenie pielęgnacyjne przysługiwało jedynie z tytułu opieki nad osobami niepełnosprawnymi mającymi orzeczenie o znacznym stopniu niepełnosprawności albo orzeczeniem o niepełnosprawności łącznie ze wskazaniami: konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji.
    W tym miejscu zaznaczam, iż nie został uchylony w ustawie o świadczeniach rodzinnych z art. 17 ust. 1b, zgodnie z którym: „Świadczenie pielęgnacyjne przysługuje, jeżeli niepełnosprawność osoby wymagającej opieki powstała:
1)nie później niż do ukończenia 18. roku życia lub
2)w trakcie nauki w szkole lub w szkole wyższej, jednak nie później niż do ukończenia 25. roku życia.”
    W związku z tym bardzo często organy odmawiają przyznania świadczenia pielęgnacyjnego na rzecz opiekunów rezygnujących z pracy w celu opieki nad osobami, których stopnień niepełnosprawności wystąpił po ukończeniu 18 roku życia. Nie jest to jednak rozwiązanie prawidłowe bowiem Trybunał Konstytucyjny w Wyroku z 21.10.2014 r., sygn. akt K 38/13 orzekł o niezgodności z konstytucją art. 17 ust. 1b ustawy o świadczeniach rodzinnych w zakresie, różnicowania prawa do świadczenia pielęgnacyjnego dla osób sprawujących opiekę nad osobą niepełnosprawną po ukończeniu przez nią 18 roku życia lub w przypadku nauki 25 roku życia ze względu właśnie na moment powstania niepełnosprawności.
    Przywołać więc należy liczne orzeczenia Wojewódzkich Sądów Administracyjnych oraz Naczelnego Sądu Administracyjnego (w tym Wyrok NSA z 12.12.2016 r., sygn. I OSK 1614/16, oraz z 5.09.2017 r.) wskazujące, że w odniesieniu do opiekunów osób niepełnosprawnych, których niepełnosprawność powstała później, niż po ukończeniu 18 roku życia lub w przypadku nauki 25 roku życia, kryterium momentu powstania niepełnosprawności nie może uniemożliwić przyznanie świadczenia pielęgnacyjnego, gdyż kryterium zostało uznane za niezgodne z art. 32 ust. 1 Konstytucji. Wobec tego w takich przypadkach stosuje się przepisy odnoszące się do warunków niezbędnych do przyznania świadczenia pielęgnacyjnego z pominięciem tego kryterium dotyczącego momentu wystąpienia niepełnosprawności tj. z pominięciem art. 17 ust. 1b ustawy o świadczeniach rodzinnych.
    Niestety nie wszystkie organy wydające decyzje o przyznaniu świadczenia pielęgnacyjnego wiedzą lub celowo nie respektują w/w Wyroku trybunału Konstytucyjnego oraz Wyroków Sądów Administracyjnych, dlatego też w przypadku odmowy przyznania świadczenia pielęgnacyjnego na podstawie niespełnienia przesłanej z art. 17 ust. 1b ustawy o świadczeniach rodzinnych należy złożyć odwołanie do Samorządowego Kolegium Odwoławczego.
     W 2018 roku wysokość świadczenia pielęgnacyjnego wynosi 1477,00 zł miesięcznie i podlega corocznej waloryzacji, bowiem jego wysokość jest uzależniona od procentowego wzrostu minimalnego wynagrodzenia za pracę, w stosunku do roku poprzedniego.
Należy jednak pamiętać, iż w art. 17 ust. 5 ustawy o świadczeniach rodzinnych ustawodawca wskazał inne przesłanki, na podstawie których nie będzie mogło być przyznane świadczenie pielęgnacyjne. Świadczenie pielęgnacyjne nie przysługuje, jeżeli osoba sprawująca opiekę:
• ma ustalone prawo do emerytury, renty, renty rodzinnej z tytułu śmierci małżonka przyznanej w przypadku zbiegu prawa do renty rodzinnej i innego świadczenia emerytalno-rentowego, renty socjalnej, zasiłku stałego, nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego, zasiłku przedemerytalnego lub świadczenia przedemerytalnego,
• ma ustalone prawo do specjalnego zasiłku opiekuńczego, świadczenia pielęgnacyjnego lub zasiłku dla opiekuna, o którym mowa w ustawie z dnia 4 kwietnia 2014 r. o ustaleniu i wypłacie zasiłków dla opiekunów.
    Ponadto świadczenie pielęgnacyjne nie przysługuje, jeżeli osoba wymagająca opieki:
• pozostaje w związku małżeńskim, chyba że współmałżonek legitymuje się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności,
• została umieszczona w rodzinie zastępczej, z wyjątkiem rodziny zastępczej spokrewnionej, rodzinnym domu dziecka albo, w związku z koniecznością kształcenia, rewalidacji lub rehabilitacji, w placówce zapewniającej całodobową opiekę, w tym w specjalnym ośrodku szkolno-wychowawczym, z wyjątkiem podmiotu wykonującego działalność leczniczą, i korzysta w niej z całodobowej opieki przez więcej niż 5 dni w tygodniu;
• na osobę wymagającą opieki inna osoba ma ustalone prawo do wcześniejszej emerytury;
• na osobę wymagającą opieki jest ustalone prawo do dodatku do zasiłku rodzinnego, o którym mowa w art. 10 ustawy o świadczeniach rodzinnych, prawo do specjalnego zasiłku opiekuńczego, prawo do świadczenia pielęgnacyjnego lub prawo do zasiłku dla opiekuna, o którym mowa w ustawie z dnia 4 kwietnia 2014 r. o ustaleniu i wypłacie zasiłków dla opiekunów;
• na osobę wymagającą opieki inna osoba jest uprawniona za granicą do świadczenia na pokrycie wydatków związanych z opieką, chyba że przepisy o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego lub dwustronne umowy o zabezpieczeniu społecznym stanowią inaczej.

Beata Koczorowska-Muszyńska
Radca prawny